۴- برنامه ریزی چیست؟ در تاریخ که
نظر میکنیم، تا دهه سوم قرن بیستم نام و نشانی از برنامه ریزی نمی یابیم. برنامه ریزی در ت
دوران اخیر تجدد پیش آمده است، البته بشر از آغاز وجودش کم و بیش از اختیار و قدرت
تصرف برخوردار بوده و به کارهای شخصی و خانوادگی و ی نظم تازه میداده است،
اما نظم بخشی تا دوره جدید بیشتر به معنی بازگرداندن و مطابقت دادن امور با
نظام طبیعی یا مستقر بوده است. در عصر جدید جامعه به معنی خاصی که در جامعه شناسی از آن بحث میشود به وجود
آمد. جامعه یک نظم خاص بشری است که قانونش را خود وضع می کند و مسائلش بی رجوع به بیرون حل می شود. جامعه جدید گر چه صورت کلی
و اجمالی اش در آثار شاعران و نویسندگان دوران رنسانس پدیدار شده است، آن را با
برنامه ریزی نساخته اند. این جامعه با ظهور تفکر بشریت مدار و پدید آمدن
بشری دیگر یعنی بشر جهان ساز و با اثبات خودبنیادی بشر در فلسفه و ادب جدید به
وجود آمد و تا آغاز قرن بیستم رشد کم و بیش طبیعی و ارگانیک داشت و تا وقتی که این
سیر رشد، متعادل بود طرح برنامه هم ضرورت و وجهی نداشت، حتی مارکس هم که بعضی
تعارض های جامعه جدید را دریافت و آن را نشان داد، از برنامه ریزی نگفت،
بلکه انقلاب را درمان درد دانست؛ یعنی فکر می کرد دیالکتیک جامعه و تاریخ از طریق انقلاب تعادل را به
زندگی اروپا (و جهان) باز میگرداند. او نمی دانست که پیروانش در انقلابی که بیوقت
و بیجا در روسیه روی خواهد داد، عدم تعادل را بیشتر میکنند و بعد برای هماهنگسازی
و برقراری تعادل ناگزیر به طراحی برنامه می شوند. برنامه ریزی را بلشویک ها آغاز کردند، اما
اروپای غربی هم که بر وفق لیبرالیسم فکر میکرد جامعه (و بازار) خود تعادل
را حفظ میکند، پس از جنگ جهانی دوم ناگزیر به برنامه ریزی شد. برنامه ریزی دخالت باقیمانده خرد کارساز
یا کاربرد این خرد برای تعادل بخشی به شئون جامعه و مقابله با بحرانها یا بنای
نظمی شبیه به تجدد در جهان قدیم است؛ یعنی برنامه ریزی به زمان و دوران
بازسازی و ترمیم تعلق دارد. اکنون اروپا و امریکا هم به برنامه ریزی رو کرده اند.
جهان در حال توسعه و توسعه نیافته هم اگر توسعه میخواهد جز به مدد برنامه ریزی
درست به مقصد نمی رسد. معهذا این توهم نباید به وجود آید که هر کاری در جهان
همواره با برنامه ریزی بوده یا با برنامه ریزی به هر مقصودی میتوان رسید.
البته با برنامه ریزی -اگر برنامه درست طراحی شده باشد- میتوان تحولی در اقتصاد
و ت و جامعه نیازمند توسعه پدید آورد، اما این را هم بدانیم که هر برنامه توسعه اجتماعی بازسازی یا شبیه سازی مدلی است که قبلاً به نحوی
تحقق یافته است و آن را کم و بیش میشناسیم، یعنی نظامی را که نمیشناسیم، نمیتوانیم
طراحی کنیم مگر اینکه مراد از طرح، طرح کلی باشد که نه با محاسبه بلکه در تفکر
پدید می آید، ولی این طراحی را برنامه ریزی نمیدانند. زمانبندی هم ندارد و
مسئولیت اجرای آن برعهده سازمانهای حکومتی و خصوصی نیست.
درباره این سایت