برنامه ریزی های ما

۴- برنامه ­ریزی چیست؟ در تاریخ که نظر می­‌کنیم، تا دهه سوم قرن بیستم نام و نشانی از برنامه ­ریزی نمی­ یابیم. برنامه ­ریزی در ت دوران اخیر تجدد پیش آمده است، البته بشر از آغاز وجودش کم و بیش از اختیار و قدرت تصرف برخوردار بوده و به کارهای شخصی و خانوادگی و ی نظم تازه می‌­داده است، اما نظم­ بخشی تا دوره جدید بیشتر به معنی بازگرداندن و مطابقت دادن امور با نظام طبیعی یا مستقر بوده است. در عصر جدید جامعه به معنی خاصی که در جامعه­ شناسی از آن بحث می­‌شود به وجود آمد. جامعه یک نظم خاص بشری است که قانونش را خود وضع می­ کند و مسائلش بی رجوع به بیرون حل می­ شود. جامعه جدید گر چه صورت کلی و اجمالی اش در آثار شاعران و نویسندگان دوران رنسانس پدیدار شده است، آن را با برنامه­ ریزی نساخته­ اند. این جامعه با ظهور تفکر بشریت ­مدار و پدید آمدن بشری دیگر یعنی بشر جهان­ ساز و با اثبات خودبنیادی بشر در فلسفه و ادب جدید به وجود آمد و تا آغاز قرن بیستم رشد کم و بیش طبیعی و ارگانیک داشت و تا وقتی که این سیر رشد، متعادل بود طرح برنامه هم ضرورت و وجهی نداشت، حتی مارکس هم که بعضی تعارض­ های جامعه جدید را دریافت و آن را نشان داد، از برنامه ­ریزی نگفت، بلکه انقلاب را درمان درد دانست؛ یعنی فکر می­ کرد دیالکتیک جامعه و تاریخ از طریق انقلاب تعادل را به زندگی اروپا (و جهان) باز می­‌گرداند. او نمی ­دانست که پیروانش در انقلابی که بی­‌وقت و بی­‌جا در روسیه روی خواهد داد، عدم تعادل را بیشتر می‌­کنند و بعد برای هماهنگ­‌سازی و برقراری تعادل ناگزیر به طراحی برنامه­ می­ شوند. برنامه ­ریزی را بلشویک ­ها آغاز کردند، اما اروپای غربی هم که بر وفق لیبرالیسم فکر می­‌کرد جامعه (و بازار) خود تعادل را حفظ می­‌کند، پس از جنگ جهانی دوم ناگزیر به برنامه ­ریزی شد. برنامه­ ریزی دخالت باقیمانده خرد کارساز یا کاربرد این خرد برای تعادل ­بخشی به شئون جامعه و مقابله با بحران­ها یا بنای نظمی شبیه به تجدد در جهان قدیم است؛ یعنی برنامه ­ریزی به زمان و دوران بازسازی و ترمیم تعلق دارد. اکنون اروپا و امریکا هم به برنامه ­ریزی رو کرده ­اند. جهان در حال توسعه و توسعه ­نیافته هم اگر توسعه می­‌خواهد جز به مدد برنامه ­ریزی درست به مقصد نمی ­رسد. مع­‌هذا این توهم نباید به وجود آید که هر کاری در جهان همواره با برنامه ­ریزی بوده یا با برنامه ­ریزی به هر مقصودی می­‌توان رسید. البته با برنامه ­ریزی -اگر برنامه درست طراحی شده باشد- می­‌توان تحولی در اقتصاد و ت و جامعه نیازمند توسعه پدید آورد، اما این را هم بدانیم که هر برنامه­ توسعه اجتماعی بازسازی یا شبیه­ سازی مدلی است که قبلاً به نحوی تحقق یافته است و آن را کم و بیش می­‌شناسیم، یعنی نظامی را که نمی‌­شناسیم، نمی‌­توانیم طراحی کنیم مگر اینکه مراد از طرح، طرح کلی باشد که نه با محاسبه بلکه در تفکر پدید می­ آید، ولی این طراحی را برنامه ­ریزی نمی‌­دانند. زمان­بندی هم ندارد و مسئولیت اجرای آن برعهده سازمان­های حکومتی و خصوصی نیست.

برنامه ریزی های ما